Дигитализацијата е клучен процес за модернизација на општеството, подобрување на јавните услуги и економскиот развој. Во Македонија, дигиталната трансформација е еден од приоритетите во последните години, но напредокот е нерамномерен. Иако постојат одредени подобрувања, земјата сè уште се соочува со значителни предизвици во имплементацијата на ефикасни дигитални решенија.

Според податоците на Државниот завод за статистика и Евростат, некои од клучните показатели за дигитализацијата во Македонија вклучуваат:

• Интернет пенетрација – Во 2023 година, околу 82% од домаќинствата во Македонија имаат пристап до интернет, што е значително подобрување во однос на 2015 година, кога овој процент беше околу 65%.
• Електронска влада – Само 35% од граѓаните користат електронски владини услуги, додека европскиот просек е над 70%.
• Дигитална писменост – Според податоците од 2022 година, само 55% од населението има основни дигитални вештини, што е пониско од просекот на ЕУ, кој изнесува 80%.
• Електронска трговија – Само 18% од граѓаните вршат онлајн купувања, што е значително под просекот на ЕУ (65%).

Овие бројки укажуваат на потребата за забрзување на процесите на дигитализација во различни сектори.

Во последните години, Владата на Македонија започна повеќе проекти за дигитализација на јавните услуги. Воведени се електронски услуги како „Е-влада“, „Мој термин“ за здравствени услуги и платформата за електронски даноци. Сепак, постојат бројни предизвици како што се:

• Неефикасност на некои електронски системи, кои често се соочуваат со технички проблеми.
• Недоволна интеграција на различните државни институции во единствен дигитален систем.
• Недоверба на граѓаните во безбедноста на личните податоци при користење на е-услуги.

Дигитализација во образованието

Еден од најважните сектори каде што дигитализацијата има значително влијание е образованието. Пандемијата со COVID-19 ја забрза имплементацијата на онлајн учење, но истовремено покажа и многу слабости:

• Недостаток на соодветна техничка опрема за учениците и наставниците.
• Нееднаков пристап до интернет, особено во руралните средини.
• Ниски дигитални вештини кај наставниот кадар.

За подобрување на ситуацијата, неопходно е да се инвестира во подобра технолошка инфраструктура и обуки за наставниот кадар.

Дигитализација на приватниот сектор и економијата

Дигиталната трансформација е клучна за конкурентноста на македонските компании. Голем дел од малите и средни претпријатија сè уште не користат дигитални алатки за управување со бизнисот. Според анкетите:

• Само 30% од компаниите користат дигитални платформи за продажба.
• Мал број компании инвестираат во сајбер безбедност.
• 75% од фирмите сè уште се потпираат на традиционални, а не дигитализирани начини на работа.

Ова укажува на потребата од државни субвенции и поддршка за дигитална трансформација на бизнисите.

Предизвици и бариери во дигитализацијата

Некои од главните пречки за побрза дигитализација во Македонија вклучуваат:

• Недостаток на соодветни дигитални политики – иако постојат стратегии за дигитална трансформација, нивната имплементација е бавна.
• Слаба инфраструктура – бавен интернет во некои региони и недоволна покриеност со оптички мрежи.
• Ниска свесност за дигиталните можности – граѓаните и бизнисите не се доволно информирани за придобивките од дигитализацијата.

Македонија се соочува со неколку клучни предизвици во процесот на дигитализација на јавните услуги на патот кон Европската Унија. Прво, правната рамка сè уште не е целосно усогласена со стандардите на ЕУ, што забавува имплементацијата на напредни дигитални решенија. Второ, недоволната инфраструктура и ниското ниво на кибер-безбедност претставуваат значителен ризик за доверливоста и безбедноста на податоците.

Дополнително, дигиталната писменост кај граѓаните и јавната администрација е на ниско ниво, што ја отежнува употребата на дигитални услуги. Недостатокот на меѓусебна поврзаност на различните државни институции води до нефункционални системи и бавна размена на информации. Конечно, финансирањето и политичката волја за целосна дигитална трансформација остануваат предизвик, бидејќи реформите бараат значителни инвестиции и долгорочна посветеност.

Ерзан Мурати – дипломиран ИТ